اگر می‌خواهید به‌عنوان یک هابی و فقط برای تفریح چیزهای چرمی بسازید این نوشته برای شماست!

هابیسم چیست

اول یه توضیح دربارهٔ عنوان مقاله بدم :)

در انگلیسی، هابی (hobby) که گاهی در فارسی به سرگرمی ترجمه می‌شه، به فعالیت‌هایی می‌گن که شما فقط برای دل خودت انجام می‌دهی اما اون رو خیلی جدی دنبال می‌کنی و ممکنه برایش کلی خرج کنی. هابی فقط یک سرگرمی نیست بلکه جدی‌تره. به کسی که هابی‌های خودش رو جدی‌تر از دیگران دنبال می‌کنه و به اون‌ها در زندگی خودش بهای بیشتری می‌ده هم می‌گن هابیست. بعضی از آثار مهم دنیای امروز رو هابیست‌ها آفریده‌اند. ساخت هستهٔ لینوکس که اینترنت الآن داره روی اون می‌چرخه رو هابیست‌ها شروع کرده‌اند. به نظرم همین یک مثال کافیه! هابیسم هم به فرهنگی گفته می‌شه که در اون هابی‌ها خیلی مهم انگاشته می‌شن و ستوده می‌شن.

برای خلق آثار هنری لازم نیست «هنرمند» باشید. این شعار هابیست‌هاست. برای کار با چرم لازم نیست تحصیلات مربوط به رشته‌های هنری داشته باشید یا به دنبال کسب درآمد از چرم باشید. حتی لازم نیست حتماً به همهٔ اصول متعارف این کار پایبند باشید. نیاز به برنامه‌ریزی قبلی هم ندارید. شما دارید برای خود خودتون فعالیت می‌کنید پس بی‌مقدمه کار رو شروع کنید!

چرا هنر چرم

من کار با چرم رو یک فعالیت هنری خوب می‌دونم. چند تا از دلایلش رو اینجا می‌نویسم.

1. کار با چرم یک هنر تجسمی محسوب می‌شه. هنر برای آدمی، نیکوست.
2. دوخت چرم خیلی باستانیه. مال پیش از یکجانشینی انسان‌ها. مال دورانی که شکارچی-گردآورنده بودیم. اگر مسیرتون به تهران خورد حتماً به موزهٔ ملی ایران برید و در بخش موزهٔ ایران باستان سوزن‌ها و درفش‌های باستانی رو ببینید.
3. چیزهای ساخته شده با چرم کاربردی هستند. من ساخت یک تابلوی نقاشی رو هم دوست دارم ولی چرم چیزی داره که نقاشی نداره. با چرم می‌تونی برای خودت وسایل کاربردی بسازی و در طول زندگی‌ات ازشون استفاده کنی.
4. همین کاربردی بودن چرم می‌تونه در تقابل با مصرف‌گرایی قرار بگیره. به‌جای خرید چیزهای گران، کم‌کیفیت و مصرفی و کارخانه‌ای می‌تونید معادل‌های ارزان، باکیفیت و هنری و اصیل برای خودتون بسازید.
5. چرم‌دوزی هنر گران‌قیمتی نیست. شاید ارزان‌ترینشون نباشه ولی دست‌کم برای شروعش از نظر مالی اذیتتون نمی‌کنه.
6. می‌شه در محیط خانه چرم دوخت ولی وسایل چرم زیاد، حجیم و سنگین نیستند. می‌تونی اون‌ها رو با خودت حمل کنی و اگر فصل تابستون باشه حتی در محیط‌های باز هم کار خودت رو انجام بدهی.

همینجا بگم که من در چرم‌دوزی بسیار تازه‌کارم. ولی «بسیار تازه‌کار» بودن دلیل نمی‌شه که تجربیاتم رو ننویسم. خصوصاً که تجربیات من احتمالاً برای افرادی که تازه می‌خوان شروع کنند نکته‌هایی داشته باشه که این نکته‌ها رو شاید کهنه‌کارهای حرفه‌ای یادشون نباشه که بگن.

خب! این دو بخش مقدمه کافیه. بریم سراغ اصل کار!

وسایل لازم برای آغاز کار با چرم

برای شروع کار لازمه یک سری چیزمیز بخرید. همهٔ این‌ها در مغازه‌هایی که وسایل کار با چرم می‌فروشند پیدا می‌شه و لازم نیست جای دیگری بروید اما بعضی‌هاشون رو ممکنه در جاهای دیگر هم پیدا کنید که شاید بهتر یا ارزان‌تر باشند.

این‌ها وسایلی هستند که در شروع کار از همه‌شون استفاده خواهید کرد. شاید اگر یکی دوتا از این‌ها رو نداشته باشید باز هم بتونید کار رو شروع کنید ولی داشتن همه‌شون کار رو آسان‌تر می‌کنه.

چرم

چرم انواع‌واقسام داره. چرم گاوی، چرم بزی، چرم گیاهی، جیر و غیره. ولی برای شروع کار سراغ هیچ یک از این‌ها نمی‌ریم! بلکه ما از فوم یا چرم‌مصنوعی استفاده می‌کنیم. دلیل اصلی‌اش ارزان‌تر و کم‌ارزش‌تر بودن چرم مصنوعی است. در شروع کار قراره با دست باز و با خیال راحت هر قدر که می‌خواهید تمرین کنید پس استفاده از چرم واقعی که هم گران‌قیمته و هم ذاتاً چیز ارزشمندیه برای شروع خوب نیست. فوم‌ها از موادی مثل پلاستیک ساخته می‌شن.

حالا چرم‌های مصنوعی یا فوم‌ها خودشون انواع دارند. بهتره یک نوع بدون طرحش رو بگیرید. چیزهای ساده‌تر برای شروع بهترند خصوصاً که نداشتن طرح باعث می‌شه نکته‌های برش و دوخت کمتر بشه. من یک نوعش که بهش «تُرک» گفته می‌شه و احتمالاً از ترکیه وارد می‌شه یا می‌شده رو می‌پسندم. از بقیهٔ انواعش گران‌تره ولی چون به چرم واقعی شباهت بیشتری داره، برای تمرین مناسب‌تر می‌دونمش. پشتش یه حالت پشمی داره.

نخ ابریشم

نخ ابریشم که برخلاف اسمش ابریشمی نیست بلکه پلاستیکیه یه جور نخ محکم برای کار با چرمه. با کشیدن پاره نمی‌شه. این نخ‌ها یه نوع موم‌دار هم دارند که کار رو آسان‌تر می‌کنند. اگر فقط یک دوک نخ می‌خرید سعی کنید رنگش با رنگ چرمی که خریده‌اید متناسب باشه. رنگ سفید زود کثیف می‌شه و معمولاً مناسب نیست.

سوزن

برای کار بار نخ ابریشم روی چرم سوزن‌های چرم‌دوزی رو داریم. البته می‌تونید از سوزن‌های خیاطی هم استفاده کنید. سوزن چرم سوراخ بزرگتری داره و نوکش هم اون‌قدرها تیز نیست. دست‌کم به ۲ تا سوزن یکسان برای شروع کار احتیاج خواهید داشت.

خودکار ژله‌ای

برای علامت‌گذاری روی چرم از ابزاری به‌اسم خوکار ژله‌ای استفاده می‌شه. می‌تونید با خودکارهای معمولی یا هر چیز دیگری هم علامت‌گذاری و کشیدن خطوط رو انجام بدهید ولی خوبی خودکار ژله‌ای اولاً اینه که پس از ترسیم به‌راحتی می‌شه با آب پاکش کرد و همچنین رنگ سفید یا نقره‌ای اون باعث می‌شه که روی سطوح به‌خوبی دیده بشه. همچنین برخلاف خودکار عادی نیاز به یک سطح محکم و با اصطکاک زیاد مثل کاغذ نداره و روی سطح چرم هم به‌خوبی کار می‌کنه. خودکارهای ژله‌ای ارزانند ولی زود هم تموم می‌شن. معمولاً هم برخلاف خودکارهای عادی بدنهٔ جداگانه‌ای ندارند و فقط مغزی دارند.

سنبه

سُنب در فارسی یعنی سوراخ کردن. شکل گذشتهٔ این فعل هم می‌شه «سُفت». سنبه ابزاری شبیه یک میخه که برای سوراخ‌کاری چرم استفاده می‌شه. این ابزار که از فولاد ساخته می‌شه از دو بخش تشکیل شده. البته دوتکه نیست و یک‌پارچه است اما خب دو بخش داره. یک میلهٔ توپر بلند در بالا که مثل دسته‌اش عمل می‌کنه و چکش بر بالای اون فرود می‌آد. دیگری یک لولهٔ باریک در پایین است که وقتی بر چرم کوفته می‌شه یک بخش به شکل دایره‌ای کوچک از چرم رو جدا می‌کنه و برمی‌داره. بالای اون لوله یک سوراخ هم هست که باعث می‌شه تکه‌های جدا شده از چرم که داخل لوله می‌مانند اون رو نبندند و خودکار از اونجا بیان بیرون.

سنبه‌ها اندازه‌های مختلفی دارند که در واقع قطر سوراخیه که ایجاد می‌کنند. بر حسب میلی‌متر. شما برای شروع کار به ۲ تا سنبه احتیاج خواهید داشت. یکی سنبهٔ سایز ۱ برای ایجاد سوراخ‌های دوخت و دیگری سنبهٔ سایز ۳ برای ایجاد سوراخ‌هایی که بشه یراق‌ها رو بهش متصل کرد.

خط‌کش فلزی

خط‌کش فلزی چیز مهمیه. کار با چرم هنر ظریفیه و لازمه که برش‌های دقیقی انجام بدهید. برش هم که قابل بازگشت یا اصلاح نیست پس لازمه که یک خط‌کش خوب داشته باشید. این خط‌کش‌های فلزی چند تا خوبی نسبت به بقیهٔ چیزها (خط‌کش پلاستیکی، متر پارچه‌ای و غیره) دارند:

• محکمند و می‌شه باهاشون راحت کار کرد. به‌خوبی به‌عنوان تکیه‌گاه کاتر عمل می‌کنند.
• ضخامت کمی دارند و برای اندازه‌گیری کار رو آسان‌تر می‌کنند.
• صاف و منعطفند و به‌خوبی روی چرم می‌نشینند. یک حالت فنری دارند.
• شُل نیستند و قوام خودشون رو حفظ می‌کنند. این‌طوری مطمئن هستید که خط‌کش خودش همیشه صافه.

خط‌کش‌های فلزی در طول‌های مختلف ساخته می‌شن. یک خط‌کش فلزی ۳۰ سانتی‌متری برای کار با چرم مناسبه.

تختهٔ کار

تختهٔ کار یا تختهٔ برش که بر خلاف اسمش جنسش از تخته نیست چیزیه که روی اون کار می‌کنی. جنسشون معمولاً از تفلون است. در اندازه‌های مختلفی ساخته یا بریده می‌شن که اندازهٔ ۲۰×۲۰ سانتی‌متر برای شروع کافیه. در چرم‌دوزی با کاتر و سنبه خیلی کار داریم و نمی‌شه روی سطوح عادی با این‌ها کار کرد چرا که اولاً اون سطح رو خراب می‌کنه و ثانیاً ممکنه کار هم خوب پیش نره. اگر تخته‌کار تلفونی خریدید، یک طرفش رو برای برش و طرف دیگرش رو برای سوراخ‌کاری استفاده کنید. سمت برش بهتره صاف و بدون جای سوراخ‌ها باشه تا کار تمیزتر باشه.

کاتر

یک کاتر (موکت‌بُر) برای برش لازمه. کاترهای پهن و باریک هر دو به کار می‌آن. من خودم با کاترهای باریک و ظریف راحت‌ترم ولی هر نوع کاتری که در خانه دارید رو می‌تونید استفاده کنید. فقط لازمه که تیغه‌اش تیز باشه پس اگر کُند شده یک تکّه‌اش رو جدا کنید یا تیغه رو عوض کنید.

قیچی چرم

قیچی چرم دستهٔ بزرگ و تیغهٔ کوچک داره و می‌تونه فشار زیادی رو بر ناحیه‌ای کوچک وارد کنه در نتیجه می‌شه باهاش ظریف‌تر کار کرد. این قیچی‌ها در اندازه‌های مختلف ساخته می‌شن که عددش هر چی بزرگتر بشه یعنی قیچی کوچکتره. یک قیچی شمارهٔ ۳ برای شروع مناسبه.

چسب آهن

لازمه در کار با چرم، تکّه‌های اون رو پیش از دوخت به هم بچسبانید. برای این کار از چسب‌های مختلفی می‌شه استفاده کرد ولی یک نوع مرسوم و ارزانش چسب‌آهن است. اگر روی جعبه‌اش رو نگاه کنید خواهید دید که در بخش کاربردها به چرم اشاره کرده. اگر اشاره نکرده هم مهم نیست. چسب‌های آهن گران‌روی‌های مختلف دارند. بوی بعضی‌هاشون تند و بعضی دیگر ملایمه. همه‌شون به‌دردبخورند ولی طبق سلیقهٔ خودتون به این که چه برندی می‌خرید دقت کنید. من شخصاً ترجیح می‌دهم چسب بوی کمتری داشته باشه و این رو به هر ویژگی دیگر چسب ارجحیت می‌دهم.

فندک

برای سوزاندن انتهای نخ و صاف کردن کناره‌های برش به فندک احتیاج خواهید داشت. یک فندک معمولی ارزان به‌خوبی از پس این کار برمی‌آد.

چکش

برای ضربه زدن به سنبه به یک چیز سفت و سنگین احتیاج دارید. اگر چکش ندارید از هر چیز دیگری می‌شه استفاده کرد. من خودم یک آچار بزرگ دارم که باهاش اتفاقاً راحت‌ترم!

همین!

دقت کنید که بعضی از این وسایل رو ممکنه در خانه داشته باشید پس نیازی به خرید دوباره نیست. بعضی‌ها هم مطمئناً جایگزین دارند. مثلاً می‌شه به‌جای قیچی چرم از قیچی‌های دیگر استفاده کرد یا کاتر رو اصلاً نخرید و چرم رو با قیچی برش زد. اگر خط‌کش فلزی ندارید یک چیز محکم مثل مقوا رو در فاصله‌های ۵ میلی‌متری مدرّج کنید تا بشه خط‌کش شما. نخ ابریشم ارزان است و بهتره حتماً بخرید ولی اگر نداشتید و خواستید نخ‌های دیگری استفاده کنید هم فدای سرتون! برای برش نیاز به یک تخته‌برش دارید ولی اگر نباشه شیشه سطح مناسبی برای برش زدنه. برای سوراخ‌کاری هم می‌تونید یک دستمال کهنه رو چند لایه کنید و روی اون سوراخ‌کاری رو انجام بدهید. پس از مدتی دستمال سوراخ‌سوراخ می‌شه پس حواستون باشه یه وقت فرش یا میز یا هر چیزی که زیر دستمال است رو سوراخ نکنید! سوزن چرم هم که اگر نباشه مشکلی نیست. سوزن‌های خیّاطی یا حتی میل بافتنی هم برای رد کردن نخ از سوراخ کافی‌اند. به‌جای خودکار ژله‌ای بهتره از خودکاری استفاده کنید که راحت پاک بشه و زود هم پاکش کنید که اثرش نمونه. از الکل هم می‌شه برای پاک کردن استفاده کرد. سُنبه رو بهتره داشته باشید چون فکر نمی‌کنم وسیلهٔ دیگری بتونه کار اون رو انجام بده ولی برای چرم‌های ضخیم مثل چرم گاوی معمولاً از سنبه استفاده نمی‌شه و شما هم می‌تونید با هر چیزی که دم دستتون بود فقط یک سوراخ عادی برای دوخت در چرم ایجاد کنید.

تقریباً تنها چیزی که داشتنش ضروریه خود چرمه! که اون هم برای شروع کار بهتره چرم‌مصنوعی باشه. اگر یک کیف یا لباس چرمی کهنه دارید اون رو دور نیندازید. بلکه اون رو ببرید و ازش استفاده کنید.

شروع به کار

روی چرم با خط‌کش و خودکار علامت بزنید و یک شکل رو ببرید. برای تمرین اولیه با یک مربع ۱۵ سانتی‌متری شروع کنید. باید درس هندسهٔ دورهٔ ابتدایی رو یادآوری کنید و شکل‌ها رو دقیق علامت بزنید. شاید استفاده از گونیا و پرگار هم در کنار خط‌کش بد نباشه. بعد روی اون در فاصله‌های ۵ میلی‌متری علامت‌هایی بزنید و اون جاها رو با سنبه سوراخ کنید. اگر یکی از سوراخ‌ها در جای درستی نبود اشکالی نداره. به علامت‌هایی که گذاشته‌اید وفادار بمانید. انواع دوخت رو از منابع آنلاین یاد بگیرید و تمرین کنید. دوخت دوسوزنه مهم‌ترین دوخت در چرم است پس اصلاً با همون شروع کنید!

یه کم که در برش و دوخت دستتون راه افتاد چند چیز آسان طراحی کنید و بسازید. پیشنهادهایی برای شروع:

• جاکلیدی (سرکلیدی)
• دستبند
• انگشتر
• کیف کارت (کیف‌پول)
• کیف کوچک ساده

برای شروع نگران نباشید. اشتباهات زیادی خواهید داشت و چیزهای زیادی خواهید آموخت. بهتره کارهایتان را به یک نفر که تجربه داره نشون بدهید تا اشکالاتتون رو بهتون بگه.

طراحی چرم

پس از این که کار رو شروع کنید خیلی زود می‌فهمید که طراحی کار آسانی نیست! البته سخت هم نیست ولی خب هندسه کلاً دشواری‌های خودش رو داره. اولاً که همیشه طراحی رو پیش از شروع روی کاغذ انجام بدهید. حتی می‌تونید با برش‌هایی از مقوا یک شمای اولیه از چیزی که می‌خواهید رو بسازید. حتماً کار با یک نرم‌افزار cad رو در کامپیوتر یاد بگیرید چون این‌طوری کارتون خیلی آسان‌تر و دقیق‌تر می‌شه. بعد می‌تونید خروجی رو چاپ کنید و روی چرم بچسبونید و از روی اون ببرید. همچنین طرح‌های آمادهٔ زیادی هستند که سخاوتمندانه در اینترنت گذاشته می‌شن. اون‌ها رو هم می‌تونید چاپ کنید.

نقاشی روی چرم

روی چرم می‌شه حکاکی کرد، مهر زد، نقاشی کرد، سوزن‌دوزی کرد و کارهای دیگر. چون خودم تجربه ندارم نمی‌دونم چه روشی بهتره ولی فقط این بخش رو گذاشتم که یادتون باشه این کار شدنی است.

منابع آنلاین

چند سایت که برای کار با چرم می‌شه ازشون استفاده کرد:

• پینترست: از اینجا می‌تونید ایده کسب کنید.
• یوتیوب یا یک نمونهٔ پیرتیوب یا هر سایت ویدیویی دیگر: کلی آموزش رایگان و باکیفیت در اینجا وجود داره.
• دنبال طرح‌های چرم بگردید. منابع انگلیسی یه‌سروگردن از منابع فارسی بیشترند. این طرح‌ها ممکنه تصاویر برداری (فرمتی مثل svg) یا تصاویر شطرنجی (فرمتی مثل jpg) یا فایل‌های cad (فرمتی مثل dxf) باشند.